زمانی که فرد، جرمی مرتکب میشود (مانند قاچاق مواد مخدر، قاچاق اسلحه، قاچاق کالا و ارز، قاچاق انسان، سرقت، رشوه، اخاذي، کلاهبرداري، فحشا، اختلاس و ...) و از طریق آن جرم، اموالی را به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به دست میآورد، برای پنهان کردن ماهیت و منشاء این اموال نامشروع اقدام به پولشویی میکند.
در واقع پولشویی فرآیندی است که در راستای آن، در اصطلاح پول کثیف، یا همان مالی که از طریق جرم و به صورت غیر قانونی حاصل شده است، از طریق ورود به چرخه اي از فعاليت ها و معاملات مالی و با گذر از مراحلی، به پول تمیز یا ثروتی که در ظاهر از راه های مشروع و قانونی به دست آمده است، تبدیل میشود؛ به صورتی که منشاء اولیهی آن پول مشخص نیست.
فرار مالیاتی هم میتواند دلیل دیگری برای پولشویی باشد. پولشویی به طور عمده یک جرم فرعی برای رد گم کردن درآمد حاصل از جرم اصلی است.
پولشویی به عنوان یک جرم اقتصادی، علاوه بر تقویت منابع و شبکه مالی مجرمین، اثرات منفی چشم گیری بر رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها به جای میگذارد. از جمله:
1- گسترش فساد و ارتشا در سطح جامعه؛
2- آلوده شدن، بیثباتی و تخریب بازارهای مالی؛
3- خروج سرمایه به صورت غیرقانونی از کشور؛
4- ایجاد بیثباتی در روند نرخ های ارز و بهره؛
5- توزیع نابرابر درآمد؛
6- بیاعتمادی مردم نسبت به نظام مالی؛
7- کاهش بهره وری و تضعیف بخش خصوصی.
طبق قانون مبارزه با پولشویی، مرتکبین جرم پولشویی علاوه بر استرداد درآمد و عواید حاصل از ارتکاب جرم مشتمل بر اصل و منافع حاصل، به جزای نقدی به میزان یک چهارم عواید حاصل از جرم محکوم میشوند.
در مقابل پولشویی، پولشویی معکوس وجود دارد که عبارت است از پنهان کردن و پوشش دادن منابع مالی مشروع که برای اهداف و اعمال نامشروع استفاده شدهاند. این کار معمولاً برای تأمین مالی تروریست انجام میشود؛ همچنین میتواند مورد استفاده سازمان های تبهکاری واقع شود که در معاملات قانونی سرمایه گذاری کرده اند و قصد خارج کردن سرمایه های قانونی از چرخه رسمی را دارند.