هر چند برخی از افراد تفکیک و افراز را به یک معنا به کار می برند، اما از منظر قانونی و عرف ثبتی این دو با هم تفاوت دارند.
تفکیک، تقسیم مال غیر منقول به قطعات کوچکتر است، و تقسیم کردن مال غیر منقول مشاعی بین دو یا چند نفر شریک را افراز گویند.
مشاع مالی است که چند نفر مالک آن باشند بدون آن که سهم هرکدام از آنها به مشخص باشد. تمامی اجزاء مال مشاع در تملک مالکین آن است و نمیتوان سهم اختصاصی هرکدام را مشخص کرد.
افراز ممکن است به دو صورت انجام گیرد؛ تراضی بین شرکاء و یا تقسیم اجباری در قالب صدور دستور فروش توسط دادگاه. به عبارت دیگر افراز استقلال بخشیدن به مالکیت مشترک از طریق اعطای هر بخش از مال مشترک به یکی از شرکا است.
اگر ملک مشاعی تفکیک شود حالت اشاعه و اشتراک آن از بین نمیرود. یعنی پس از تفکیک نیز شرکاء در هر قطعهای به نسبت سهم خود مالکیت دارند.
برای مثال اگر زمینی به مساحت 8 هزار متر بین دو نفر به طور مساوی مشترک باشد و آن زمین به ۱۰ قطعه 8۰۰ متری تفکیک گردد، هر یک از شرکاء مالک سه دانگ هر قطعه خواهند بود، اما در افراز سهم شریک مشخص و معین میشود و ازحالت مشاع بودن و اشتراک خارج میگردد.
از تفکیک به منظور انتقال قطعات تفکیک شده به صورت مفروز (جدا جدا)، صدور سند مالکیت مفروزی با ابطال سند اولیه و تنظیم تقسیم نامه استفاده میشود.
تمامی امور مربوط به تفکیک در اداره ثبت انجام میشود و بعد از آن صورت مجلس تفکیکی (شامل حدود مساحت قطعات جدا شده) جهت صدور سند مالکیت تنظیم میشود. اما افراز ، هم در اداره ثبت و هم در دادگاه قابل پیگیری است.
در تفکیک لازم نیست که ملک غیر منقول مشاع باشد، یعنی یک نفر که مالک ششدانگ زمین بزرگی است میتواند آن را به قطعات کوچکتر تفکیک و تقسیم نماید، همانطور که اگر چند نفر مالک آن باشند میتوانند آن را تفکیک کنند. اما در افراز لازم است که ملک مشاع باشد و در مورد تقسیم ملک غیر مشاع این اصطلاح به کار برده نمی شود.
تفكيک، با رضايت و در حالت تفاهم مـالكان مشاع است؛ ولی در افراز ، عدم تفاهم و رضايت و اختلاف مالکین وجود دارد و قصد آنها، قطع حالت اشتراک است.
در تفكيک، سهم تمامی افراد جدا و ملک از حالت مشاع خارج میشود يا اگر مالک يک نفر باشد، ملک به قطعات كوچکتر تقسيم میگردد؛ اما در افراز ، فقط سهم خواهان جدا میشود و بقيهی ملک، مشاع باقی میماند.
تقسیم اعم از تفکیک و افراز و غیر آن است، مثل ترکهی متوفی (اموالی که فرد فوت شده از خود باقی میگذارد) که بین ورثه تقسیم میشود و میتواند شامل اموال منقول و غیرمنقول باشد. در اصطلاح حقوق مدنی، تقسیم عبارت است از جداسازی سهم شرکا در مال. تقسیمنامه نیز سند رسمی یا عادی است که بیان کننده تقسیم مال مشاع است. بدین ترتیب رابطهی تقسیم با تفکیک و افراز ، رابطهی عموم و خصوص مطلق است. بدین معنا که تفکیک و افراز نوعی تقسیم هستند ولی تقسیم لزوما به این دو مورد محدود نمیشود.